Optymalizacja sposobów realizacji procesu technologicznego pozyskiwania i zrywki drewna na określony

Optymalizacja sposobów realizacji procesu technologicznego pozyskiwania i zrywki drewna na określony

Książka “Optymalizacja sposobów realizacji procesu technologicznego pozyskiwania i zrywki drewna na określonym obszarze leśnym” wydana została w serii Rozprawy naukowe.   Rozwój techniki na świecie wyraża się m.in. w mechanizowaniu różnorodnych prac w gospodarce leśnej. Postęp techniczny i organizacyjny nie tylko prowadzi do wzrostu wydajności pracy, lecz także często umożliwia spadek kosztów ponoszonych na jej wykonanie. Obniżenie do minimum kosztów w celu osiągnięcia planowanych na dany okres zadań produkcyjnych jest jednym ze sposobów realizacji zasady racjonalnego gospodarowania, której podstawy opracował Lange (1964).

Problem wprowadzania zaawansowanej techniki maszynowej do gospodarki leśnej jest wieloaspektowy. Praca za pomocą maszyn staje się wydajniejsza, a przede wszystkim bezpieczniejsza dla osoby, która ją wykonuje. Pod uwagę brane są również inne kryteria oceny procesów technologicznych: na równi z kryterium ekonomiczności i bezpieczeństwa stawia się kryterium przyjazności maszyn dla środowiska. Wielu autorów silnie akcentuje niekorzystny wpływ, jaki maszyny mogą mieć na środowisko leśne.

Droga do niwelowania niekorzystnego oddziaływania maszyn leśnych na środowisko wiedzie jednak nie przez zaprzestanie ich stosowania, ale przez postęp techniczny w zakresie ich konstrukcji. Zastępowanie technologii ręcznej lub ręczno-maszynowej technologią maszynową stanowi od szeregu już lat powszechną tendencję w gospodarce leśnej krajów uprzemysłowionych. Wydaje się, że nie wprowadzano by maszynowych technologii pozyskiwania drewna, gdyby nie fakt, że są one znacznie wydajniejsze niż technologie ręczno-maszynowe, a mogą być również tańsze. Leśnictwo jest działalnością gospodarczą i jako takie powinno być oparte na rachunku ekonomicznym, który silnie oddziałuje na postać zastosowanych procesów technologicznych. W rachunku tym niezwykle istotną rolę odgrywa problem kosztów ponoszonych na realizację procesu technologicznego, jego wydajność i właściwe wykorzystanie posiadanych środków produkcji w postaci maszyn.

Od szeregu już lat, wskutek tzw. prywatyzacji prac leśnych w kraju, zadania z zakresu pozyskiwania drewna i jego zrywki są częściowo wykonywane przez zakłady usług leśnych (ZUL) – za określoną stawkę, ustalaną najczęściej w toku przetargu. Zakłady usług leśnych nie zawsze są jednostkami małymi, słabo wyposażonymi w środki techniczne.

Coraz częściej są to firmy duże, posiadające własny wysokowydajny sprzęt. Wiele nadleśnictw praktycznie nie realizuje na szerszą skalę zadań z zakresu pozyskiwania i zrywki drewna za pomocą własnych środków, lecz zleca te prace wspomnianym firmom. Istnieje jednak i taka grupa nadleśnictw, która – posiadając własne, zaawansowane technicznie maszyny – pozyskuje i zrywa drewno we własnym zakresie, a jedynie część zadań z tego zakresu zleca firmom zewnętrznym. Kwestią o decydującym znaczeniu jest tutaj sprawa ekonomicznego wykorzystania własnych środków, a więc niezwykle istotnego znaczenia nabiera sprawa kosztów prac z zakresu pozyskania i zrywki drewna. Znajomość kosztu pracy danej maszyny, wykonującej daną operację technologiczną jest niezbędna w działaniach zmierzających do podniesienia efektywności jej pracy, a przez to całego procesu technologicznego. Niemniej istotnego znaczenia nabiera zastosowana metoda obliczania kosztów. Sposób ich obliczania na poziomie nadleśnictwa wynika z wymagań stawianych przez księgowość, która nie ma na celu racjonalizacji procesów technologicznych (przez np. racjonalizację użytkowania maszyn), ale służy śledzeniu i analizie przychodów i rozchodów w jednostce gospodarczej, śledzenia wyniku finansowego.

Aby zracjonalizować organizację pracy, wykorzystanie i dobór maszyn, są wymagane nieco inne informacje niż te, które mówią, ile kosztował l m3 pozyskanego, zerwanego i wywiezionego drewna. Stąd pojawiły się różne metody obliczania kosztów użytkowania maszyn, tak w kraju, jak i za granicą, którym towarzyszy z reguły analiza czasu pracy maszyn i uzyskiwanych wydajności pracy. Jest to podyktowane koniecznością wyłowienia czynników wpływających na czas i wykonanie pracy. Analizy tego typu są konieczne w celu wybrania zestawu maszyn najbardziej ekonomicznie uzasadnionego dla danych warunków pracy w danym terenie. Analizy te umożliwiają także ustalenie odpowiedniego wynagrodzenia za pracę dla operatorów urządzeń.   Mimo że wydaje się, iż kryterium ekonomiczności prac z zakresu pozyskiwania drewna ma znaczenie podstawowe w działalności gospodarczej nadleśnictw, to jednak istotne są również inne aspekty pozyskania drewna. Nie wszystkie drzewostany są dostępne dla maszyn, np. z uwagi na pochylenia stoków, podmokły teren, i wskutek tego część drewna musi być pozyskiwana z użyciem znacznie prostszych środków technicznych.

Należy mieć na względzie także fakt, że nadleśnictwa nie znajdują się w społecznej próżni i z reguły ich tereny są otoczone przez wioski, w których występuje siła robocza, często tania i niewykorzystana. Na niektórych terenach, z uwagi na niską dochodowość rolnictwa i znaczny poziom bezrobocia, praca w lesie, w tym przy pozyskiwaniu drewna, staje się źródłem utrzymania dla wielu osób. Nadleśnictwa, biorąc także udział w realizowaniu zasady zrównoważonego rozwoju społecznego, pełnią rolę pracodawcy dla lokalnych społeczności. Z drugiej jednak strony występują sytuacje pewnego niedoboru siły roboczej, spowodowanego np. emigracją zarobkową. Wówczas zadania z zakresu pozyskiwania i zrywki drewna wymuszają stosowanie wysoko wydajnych technologii maszynowych. Istnienie takich uwarunkowań wskazuje, że kryterium ekonomiczne może być ważnym, ale nie jedynym wyznacznikiem dobrego gospodarowania na określonym obszarze. Sam fakt posiadania wysokowydajnych maszyn do pozyskiwania i zrywki drewna nie oznacza, że należy stosować wyłącznie technologie maszynowe.

Optymalizacja prac leśnych od szeregu lat znajduje zastosowanie w nauce. Mimo że przede wszystkim służy jako pomoc w rozwiązywaniu zagadnień z zakresu regulacji użytkowania, planowania strategicznego w leśnictwie i użytkowania lasów wielofunkcyjnych, to wykorzystuje się ją również w planowaniu tzw. operacji leśnych w tym procesów pozyskiwania drewna.   Niniejsza praca jest próbą rozwiązania zagadnienia optymalizacji sposobów realizacji procesu technologicznego pozyskiwania i zrywki drewna na określonym obszarze leśnym.